Jest coś znaczącego w tym, że przechodząc Rynkiem, nie uważam go już za swoje miejsce. Podobnie jak znajomi i wielu innych, którzy w tym mieście żyją i pracują, wybieram inne. Często jest to Kazimierz, jeszcze częściej Podgórze lub wiele innych, rozsypanych po mieście miejsc, które charakteryzuje jedno. Nie wpadły jeszcze całkowicie w ręce turystów.
Nikt w grodzie Kraka nie robi z tego wielkiej tragedii, mało tego, ogrom krakowskiej gospodarki opiera się na popularności miasta i na rzeszy podróżnych, którzy postanawiają spędzać tu czas. Mimo to coraz bardziej odnosi się wrażenie, iż ciągle przesuwają się bieguny i akcenty. Miejski akcent stawia się nie na stałych mieszkańcach, ale na tych, którzy przybywają tu na chwilę. Dużo musiałoby jeszcze fal turystycznych upłynąć, aby Krakowianie stali się tak sfrustrowani, jak mieszkańcy Barcelony, Wenecji czy Amsterdamu, jednak stojąc po środku jednego z najpiękniejszych rynków Europy i rozglądając się wokół, trudno uciec myślami od pewnego tematu i pytania, które rodzi się w głowie – czy turystyka to tylko kolorowe, cukierkowe widoki polukrowanej, nieskazitelnej rzeczywistości?
„Przeciętny turysta chce jechać do miejsc, gdzie nie ma turystów”
– Sam Ewing
Choć turystyka to ogromnie ważna część światowej gospodarki, która w wielu przypadkach przyczyniła się, i w jeszcze większej nadal przyczynia, do rozwoju całych regionów, coraz głośniej mówi się o przypadkach, gdy mieszkańcy najpopularniejszych miejsc na świecie, otwarcie protestują przeciw przesyceniu turystyką.
Południe Europy, część naszego kontynentu, w której najczęściej słychać głosy niezadowolenia, choć zawsze było popularnym celem podróży, od dwóch lat przeżywa prawdziwe oblężenie. Miasta takie jak Barcelona, Wenecja, Rzym czy Dubrownik przyjmują bowiem podróżniczą masę, która przestała wyjeżdżać do Tunezji, Egiptu czy Turcji w związku z niepokojami tam panującymi oraz z zagrożeniem terrorystycznym. I choć to drugie coraz częściej grozi nam właśnie w Europie, coraz częstsze ataki, jak ostatnie w Barcelonie, zdają się nie odstraszać chętnych.
„To Wy jesteście terrorystami, turyści!” – krzyczą graffiti w wielu hiszpańskich miastach. „Wracajcie do domu” – zobaczą podróżni przybywający do Wenecji. Nowy Jork, który jest światem samym dla siebie, celem podróży międzydzielnicowej dla samych mieszkańców, niespecjalnie sili się na przesadne bycie miłym w stosunku do tych, którzy z całego świata przybywają do stolicy świata. W Barcelonie pojawił się nawet napis „Dlaczego nazywamy to >sezonem turystycznym<, skoro nie możemy do nich strzelać?
Tego typu ekspresja na murach miast świadczy o ogromnej frustracji jego mieszkańców. Owa frustracja w samej Hiszpanii, w kraju, którego 12% gospodarki stanowi turystyka, przeradza się często w swoisty antyturystyczny terroryzm, gdy zorganizowane grupy zatrzymują autobusy wycieczkowe, przebijają im opony, po czym niszczą je sprejami. Na początku tego roku władze Barcelony rozpoczęły walkę z niezarejestrowanymi jako oficjalna działalność gospodarcza, mieszkaniami oferowanymi na popularnym portalu AirBnB. Z szesnastu tysięcy mieszkań, uważa się, iż 7000 działa w szarej strefie.
// kliknij poniżej i zobacz trailer słynnego dokumentu „Bye Bye Barcelona” //
Choć Hiszpania zdecydowanie przoduje wśród badaczy jeśli chodzi o zainteresowanie tematem turystycznego przesycenia z racji faktu, iż kraj odwiedza co roku 75 milionów ludzi, Światowa Organizacja Turystyki uważnie śledzi sytuacje w wielu innych miejscach. Włochy, równie popularny cel wakacyjnych podróży, sfrustrowane nie tylko przesytem, ale także brakiem kultury wśród podróżujących, wprowadzają nowe prawa, tak jak rzymskie regulacje, które zakazują spożywania posiłków przy miejskich fontannach czy wieczornego picia na ulicach. Mediolan zakazuje zaś popularnych selfie sticków, które dawno już stały się zmorą spacerowiczów na najbardziej zatłoczonych, miejskich bulwarach. Władze Wenecji rozważają zakaz otwierania jakichkolwiek nowych miejsc noclegowych w centrum miasta. Zainstalowano także specjalne urządzenia monitorujące ilość ludzi przebywających w jednym miejscu, aby móc później kontrolować nasycenie najpopularniejszych punktów. Najsłynniejsza grupa pięciu wiosek we Włoszech – Cinque Terre – zmartwiona wpływem turystyki na środowisko, planuje ograniczenie ilości wpuszczanych na teren turystów z 2,5 miliona do 1,5 miliona rocznie.
Także Chorwacja, która przeżywa ogromny wzrost popularności, rozważa ograniczenia dla wielkich wycieczkowców, które zawijają do portów i zalewają je masą ludzi paraliżujących centra niewielkich miasteczek w codziennych godzinach szczytu.
Problem nie dotyczy jedynie południowej Europy. W Norwegii, kraju, który w żadnej mierze nie należy do najtańszych, już dziś pojawiają się głosy wiodących, lokalnych organizacji zrzeszających miłośników trekkingu, aby wprowadzać limity wejścia do miejsc takich jak słynna Preikestolen, czy Trolltunga. Skala problemu rośnie znacznie, gdy przemieścimy się na Islandię, która coraz szybciej pada ofiarą własnego sukcesu. Choć w stale rosnącej gospodarce, w szalonym tempie wzrasta infrastruktura turystyczna, w równie szalonym tempie rośnie niechęć Islandczyków do mas, które zalewają ich, do niedawna, kameralną wyspę. Od roku 2014 do dziś, Islandia przeżyła prawie osiemdziesięcioprocentowy wzrost ruchu turystycznego. Problem wielkich wycieczkowców wysadzających na ląd rzesze ludzi jest obserwowany nawet na dalekiej Arktyce, gdzie ograniczono ilość dozwolonych zejść z jednego statku z pięciuset do stu osób.
W temacie wysp, nawet w odległej, azjatyckiej Tajlandii, która zdaje się współcześnie zastępować Egipt, doszło do sytuacji, w której całkowicie zamknięto wysepkę Koh Tachai będącą częścią parku narodowego Similan.
Być może to właśnie w Azji znaleźć można receptę na bolączki mieszkańców najpopularniejszych miast, którzy czują, że ich miejsce przestaje należeć do nich. Krajem, który może podarować jedno z możliwych rozwiązań, jest malutkie, górskie państwo – Bhutan.
Bhutan – spojrzawszy na swojego sąsiada, Nepal, który jest przeludniony, który zrujnował swoje środowisko, który jest niestabilny politycznie – wie czego chce: nie zostać kolejnym Nepalem.
– George Archibald
Ma także szansę nie zostać kolejną Barceloną, Wenecją, Rzymem, Mediolanem, Dubrownikiem, czy Nowym Jorkiem. Kontrowersyjne rozwiązania zastosowane w Bhutanie sprawiają, że jest to miejsce wyjątkowe, upragnione przez wielu podróżników, ale jednocześnie dla wielu niedostępne. To buddyjskie królestwo położone na wschodnim krańcu Himalajów, jest dumne z tego, co zamyka się w stwierdzeniu – wysokiej jakości turystyka w małej ilości. Mieszkańcy wszystkich krajów świata poza Indiami, Malediwami oraz Bangladeszem, muszą zdobyć wizę, która dostępna jest tylko przez narodowych operatorów turystycznych. Odwiedzający, co ważne, zobowiązani są do opłacenia z góry tak zwanego pakietu minimalnego (do 250 $ na dzień w zależności od miesiąca) bezpośrednio do Królewskiej Organizacji Turystycznej. Opłata ta pokrywa nocleg, wyżywienie, przewodników oraz transport i w pełni przeznaczana jest nie tylko na pokrycie wyżej wspomnianych, ale także, na zrównoważony rozwój, edukację, opiekę zdrowotną i rugowanie biedy na terenie całego, niewielkiego kraju. Jedynie lekko ponad sto pięćdziesiąt tysięcy podróżnych odwiedza rocznie ten malowniczy, górski kraj, który dzięki swojej polityce, nie tylko dba o jego mieszkańców, ale także sprawia, iż Bhutan pozostaje prestiżowym kierunkiem podróży wolnym od problemów, o których mowa w tym tekście.
W książce „Lost Cosmonaut” napisanej przez Daniela Kaldera, pojawia się taki oto cytat: Gdy świat stał się mniejszy, zmniejszyły się także jego skarby. Nie ma nic wyjątkowego w Taj Mahal, w Wielkim Murze Chińskim czy w Piramidach Egiptu. Są one tak samo banalne jak opakowanie płatków śniadaniowych. Prawdziwe nieznane leży gdzieś indziej. Obowiązkiem podróżnika jest otwarcie się na nowe obszary doświadczeń. W naszym nadmiernie eksplorowanym świecie, niech będą nimi bezdroża, czarne dziury i nieodkryte części miast, wszystkie miejsca, które zwykle ludzie omijają. Daniel Kalder dodaje po tym coś, co jest niepotrzebną oliwą do ognia wiecznego i nużącego sporu –
prawdziwymi podróżnikami są więc ci, którzy są anty-turystami.
Choć powyższe stwierdzenie uważam za banał, który dolewa niepotrzebnego paliwa do niepotrzebnego ognia zupełnie jałowego sporu (niżej podpisany uważa, że w zasadzie wszyscy jesteśmy turystami), jest w tym całościowo przytoczonym cytacie coś, co może stanowić lek na bolączkę turystycznego przesycenia – dywersyfikacja.
Ta dywersyfikacja może być możliwa jedynie dzięki naszym własnym, prywatnym wyborom. Każde z nas może na wakacje, czy też na weekendową przerwę, wybrać Barcelonę. Może także jednak wybrać Gironę, Madryt, Alicante. Może zamiast Włoch wybrać Serbię zaś zamiast Islandii Wyspy Owcze. Może także wybrać porę roku inną od wakacji, od znienawidzonego szczytu sezonu, gdy nie tylko mieszkańcy nie mogą cieszyć się życiem w swoich własnych miastach, ale także przyjezdni czują się jedynie częścią wielkiej, anonimowej, nielubianej masy.
***
Jeśli i Wy poczuliście się kiedyś niechciani w miejscu, które odwiedzaliście, podzielcie się w komentarzu.
Jeśli znacie lekarstwo na bolączki wspomnianych w tekście miejsc, także podzielcie się swoimi pomysłami.