Galicja. Północno-wschodnia prowincja Austrii. Kraina późnych wiosen, krótkich okresów letnich i długich zim. Ziemia bogata w kukurydzę, drewno, sól i ropę, jednocześnie zacofana i daleka od zindustrializowanego świata. Kraina zaludniona przez sześć i pół miliona mieszkańców, z czego dziesięć procent to Żydzi. Do Żydów należą w większości konie, wszelkie zakłady produkcyjne i wytwórcze, tawerny i sklepy.

Powyższe słowa pochodzą z przewodnika Karla Baedekera po Austrii wydanego dla anglojęzycznych podróżników w 1900 roku. Wpadł on w moje ręce dzięki uprzejmości znajomego. Gdy pierwszy raz wertowaliśmy wspólnie strony przewodnika po C.K. monarchii, nie mogliśmy wyjść z podziwu, jak wiele obserwacji nie straciło na aktualności pomimo upływu ponad 120 lat od publikacji.

„Kraków. Położony na styku Rudawy i Wisły, kiedyś (1320 – 1610) stolica Polski, obecnie austriacka forteca pierwszej klasy, miasto o populacji 100,000 mieszkańców, z czego jedna trzecia to Żydzi oraz 6000 żołnierzy garnizonu wojskowego” – czytam te pierwsze słowa wprowadzające podróżnego sprzed ponad stu lat do miasta, które do pandemii odwiedzało kilkanaście milionów turytów rocznie, i nie mogę wyjść ze stanu zdziwienia, jak bardzo prowincjonalnym, sennym i zupełnie nieważnym był gród Kraka w czasach C.K. Monarchii. W Galicji liczył się przede wszystkim Lwów.

Jakąś niewielką namiastkę tego stanu rzeczy miałem, gdy podczas pandemicznego zamknięcia spacerowałem po grodzie Kraka. Ten jednak, choć jest stolicą mojego heimatu – mojej małej ojczyzny – Małopolski – jest dziś przede wszystkim miejscem mojej pracy, mojego obcowania z kulturą i sztuką. Nie jest jednak już domem. Tym stała się podkrakowska miejscowość, w której mieszkamy wspólnie z Magdaleną od końca 2017 roku. Nic w minionych latach nie skłoniło mnie bardziej do odkrywania tych wszystkich pięknych podkrakowskich miejscowości jak wspomniana pandemia właśnie.

Na pierwszy rzut poszły wszystkie owe cudowne dolinki, rezerwaty, lasy i skały, jednak kultura człowieka pasjonuje mnie równie mocno jak piękno przyrody. Chciałem więc wgłębić się w przeszłość tych podkrakowskich okolic, a jeśli jest jakieś miejsce, w którym poczujecie klimat i czar nadwiślańskiej, podkrakowskiej miejscowości, to jest nim zdecydowanie Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie.

Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie

Łatwo do niego trafić. Wyjeżdżając z Krakowa kierujemy się na zachód, drogę na Oświęcim. Na rondzie przed Babicami odbijamy do centrum, mijamy je i po chwili odnajdujemy cel naszej podróży.

Skansen położony u stóp wzgórza Lipowiec w gminie Babice to miejsce, w którym zgromadzono najcenniejsze zabytki drewnianej architektury Zachodniej Małopolski. Do niedawna odwiedzić można było tak kompleks jak i położony nad nim zamek Lipowiec. Ten drugi pozostaje na tę chwilę (połowa 2020) zamknięty.

Wybierając się do Wygiełzowa, przenosimy się do Małopolski sprzed ponad stulecia, gdy ziemiami tymi zarządzał Wiedeń a życiem chłopów zarządzał dwór. Dlatego też od dworku szlacheckiego właśnie rozpoczynam wizytę w skansenie. Ten pochodzący z Drogini dwór z 1730 roku to drewniany, otynkowany i bielony dom rodziny Bzowskich. W salach dworu urządzono ekspozycję, która ma nam pomóc zrozumieć, jak wyglądało życie szlacheckie przed 1945 rokiem.

Wychodząc z dworu i kontynuując spacer po całym kompleksie, wkraczamy z kolei w świat utraconych już, podkrakowskich wsi. W centrum ekspozycji uwagę zwracają dwie budowle – piękny, drewniany kościół z Ryczowa oraz stojąca obok plebania z Bęczyna. Świątynia sięga swoją historią do 1623 roku i po dziś dzień zachowała ona swoje oryginalne wyposażenie. Kompleks świątynny połączony jest ścieżką i schodami z budynkiem parafii, który pochodzi z kolei z 1892 roku.

Dalej podziwiać możemy wiele chłopskich chałup pochodzących z takich miejscości jak Chrzanów, Alwernia, Przeginia Duchowna, Podolsze czy Przeciszów. Na odwiedzających szczególne wrażenie robi Chałupa Sołtysia z Przegini Duchownej z 1862 roku, która należy do najznamienitszych domów chłopskich.

Ta, zdawałoby się, idylliczna wręcz przestrzeń, niewiele jednak ma wspólnego z obrazem galicyjskiej wsi sprzed wieku. To w końcu z tejże biednej, rozdrobnionej i naprawdę ubogiej, typowej wsi, całe masy uciekały za ocean w poszukiwaniu lepszego życia. O biedzie tych czasów przypomina chociażby chałupa z Płazy, przykład czterech kątów wiejskiej biedoty.

Warto także zaglądać przez te swoiste okna na przeszłość. Do każdego budynku należy koniecznie wejść, gdyż ekspozycje wewnętrzne świetnie oddają ducha tamtych czasów. Zobaczymy szkołę z początku XX wieku, bogate wnętrza chłopskich domów, pracownie, podwórza, elementy wystroju.

Jak każdy park etnograficzny, tak i ten, opowiada nam historię życia naszych przodków. Z perspektywy współczesnego człowieka, jest ten skansen jednak przede wszystkim swoistą ucieczką w idylliczną bajkę o przeszłości. I jeśli ma on służyć ucieczce od realnego, rozbieganego świata, niech i tak będzie. Dlatego też cieszył mnie widok wielu osób, które podobnie jak ja, przyjechały tam na spacer, na piknij na łonie natury lub na sesje fotograficzną.

A jeśli podczas spacerowanie zgłodniejecie, do skansenu przylega karczma, która w ostatnim czasie przeszła poważny lifting i dziś jest prawdziwą przystanią, do której można zaglądnąć, dobrze zjeść i odpocząć w cieniu drzew.

Wygiełzów to jedynie około 40 minut jazdy od Krakowa. Krótka podróż, która przeniesie nas w przeszłość i pozwoli zrelaksować się w niesamowitych okolicznościach historii i przyrody. Polecam bardzo! Informacje o parku etnograficznym znajdziecie tutaj.