Bardejów. Perła północnej Słowacji

Najpiękniej wyobrażać sobie to miasteczko późną jesienią. Najpierw spowite chmurami i mgłą, melancholijne góry, które towarzyszą podróżnym już od ziem krakowskich, góry, które rosną im bardziej przesuwamy się w stronę Nowego Sącza. Niedługa jest potem wspinaczka w stronę Krynicy. Tuż przed sennym kurortem obija się na Tylicz i Muszynkę, w której niezauważenie opuszcza się Polskę. Niezauważenie to może nie jest jednak najtrafniejsze określenie. Mimo braku fizycznej granicy, od razu widać różnicę między prawie czterdziestomilionową Rzeczpospolitą a maleńką, kameralną Słowacją. W tym pięciomilionowym kraju nie ma domów na każdym skrawku ziemi, gospodarstw rozrzuconych wszędzie między miastami, zabudowań postawionych w najdziwniejszych punktach górzystych terenów. Natura, często zupełnie nienaruszona przez architekturę, pozostaje największym skarbem tego kraju. Domy skupione są obok siebie, wzdłuż drogi po której należy poruszać się niezwykle przepisowo. Kiedy domy się kończą, otwiera się przestrzeń. Kraina pełna pofałdowanych wspomnień, usiana drzewami, przydrożnymi kapliczkami, ciszą i spokojem. Zaledwie dwadzieścia kilka kilometrów takiej właśnie ziemi dzieli Polskę od Bardejowa, niewielkiego miasteczka uważanego za perłę wschodniej Słowacji. 

Najpiękniej poznawać jest Bardejów taką jesienną porą właśnie. Przyjechawszy na miejsce w piękny, słoneczny i upalny dzień, człowiek popada bowiem w weekendowy nastrój przesiadywania w kawiarnianym ogródku i oglądania ożywiających lokalną społeczność zawodów strażackich. Jest bowiem głośno, gwarno, na swój sposób ludycznie. Po rynku spacerują rodziny z dziećmi, ludzie zajadają się lodami, zimne piwo leje się do niewielkich kufli.

Dlatego siedząc na bardejowskim rynku i sącząc zimną lemoniadę, wyobrażałem sobie to miasteczko w czasie, gdy nic, ale to absolutnie nic się w nim nie dzieje. To wtedy, w głuszy chłodnego sezonu, mgieł spowijających okolicę, najłatwiej zakochać się w tym niewielkim miejscu, dla którego specjalnie wyruszyliśmy wraz z Magdaleną i Nickiem z Krakowa w upalną, wrześniową niedzielę.

Bardejów, choć nie powoduje spazmatycznego uniesienia, wart jest chwili, a może nawet dnia. Pod wieloma względami jest bowiem miastem, dla Słowacji, niezwykle ważnym. W jego długiej historii sięgającej trzynastego wieku, Bardejów szedł przez meandry epok niczym burza. Rozwijał się niezwykle szybko otrzymując coraz to większe prawa miejskie, mury obronne, niesamowicie piękny kościół świętego Idziego i wiele innych budowli, które dziś uważane są za jedne z największych skarbów Słowacji.

View this post on Instagram

Bardejov proved to be a nice town, however lacking a bit of life, even despite a perfect summer weather / Bardejov okazał się uroczym, aczkolwiek odrobinę pozbawionym życia miejscem. Mimo wszystko, warto tu wpaść! #slovakia #słowacja #bardejov #podróże #instamoments #instatravel #weekend #lato #architecture

A post shared by Wojażer (@wojazer) on Sep 11, 2016 at 6:55am PDT

Paradoksalnie, nagły upadek miasta tuż po okresie największego wzrostu w szesnastym i siedemnastym wieku, sprawił, że dzisiejsza bardejowska starówka jest czwartym słowackim obiektem wpisanym na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Gdyby nie epidemie, pożary i konflikty, które dręczyły miasto w osiemnastym wieku, starówka, którą możemy dziś oglądać, padłaby zapewne ofiarą rozwoju i przemian architektonicznych następnych wieków. Pomimo zachowania pięknej starówki, miasto i tak nie uniknęło wielkiej płyty i socjalistycznych tworów rozproszonych po otaczającej starówkę przestrzeni.

Z nowym miejscem łatwo zapoznać się patrząc na nie z góry. Nie z perspektywy wyższości, ale z perspektywy wysokiej wieży, w tym bardejowskim przypadku, z wieży kościoła świętego Idziego. Stanąwszy na jej szczycie, widzimy miasto podane nam na tacy: czarujący układ kamienic przy miejskim rynku, spokojne wzgórze otaczające miasto i bloki rozrzucone u ich podnóża.

Wróciwszy na miejską płytę, kąpiąc się w upalnym słońcu, wciąż nie mogłem uwolnić się od tej myśli, iż najpiękniejszy dzień na odwiedziny w Bardejowie, przypadłby jednak na późną jesień pełną chmur i lekkiej mgiełki. Na chwilę można by usiąść na ławeczce gdzieś po środku rynku i pomyśleć o tym, co najbardziej oszpeciło to piękne miasteczko. I nie są to wspomniane bloki rozrzucone na horyzoncie, nie są to też inne konstrukcje czechosłowackich czasów. Czymś, co najbardziej odarło miasto z jego historii, jego uroku, kultury i atmosfery, jest Holokaust.

Podobnie jak w przypadku wielu polskich miast, Żydzi na bardejowskiej ziemi żyli od wieków. Było ich ponad dwa tysiące dwieście osób w roku 1930. Zaledwie trzy dni między piętnastym a siedemnastym maja 1942 roku wystarczyły, aby kolaboracyjny słowacki rząd księdza Tiso zezwolił, by Niemcy wywieźli wszystkich na Lubelszczyznę, gdzie poddano ich natychmiastowej eksterminacji.

Po wojnie uczyniono jeszcze z Bardejowa ośrodek dla tych Żydów, którzy przetrwali Shoah i decydowali się na dalszą drogę do Palestyny, do nowej nadziei, jaką było państwo Izrael. Mimo zakończenia wojny, podobnie jak miało to miejsce w straumatyzowanej, powojennej Polsce, gdzie dochodziło do pogromów*, tak i w Bardejowie w 1947 roku doszło do ataków na Żydów. W 1965 roku jedynie jedna żydowska rodzina ostała się w mieście. Tak zamarła wielowiekowa żydowskość Bardejowa.

Żydowskie życie zaczęło powracać do miasta dopiero na początku XXI wieku, gdy grupa aktywistów-architektów z Izraela, postanowiła rozpocząć prace nad odnowieniem żydowskiej części miasta oraz wielkiej synagogi, której remont trwa po dziś dzień.

*za szkolnych czasów autora ówczesny minister edukacji, podobnie jak wszyscy następcy, wiedzieli, że za pogrom kielecki w 1947 roku odpowiadają Polacy, którzy napędzeni antyżydowską fobią, dokonali haniebnych czynów na ludności wyznania mojżeszowego. Obecna minister edukacji zdaje się nie przyjmować do wiadomości faktów historycznych powszechnie znanych i potwierdzonych we wszelkich opracowaniach naukowych, co osobiście uważam za fakt haniebny i wstydliwy. Takiego problemu w mówieniu o problemach w Bardejowie, Słowacy nie mają. 

Dzień, który można poświęcić temu malowniczemu, słowackiemu miasteczku, powinien mijać powolnie, gdyż tak właśnie płynie w nim czas. Spacer przez historię Bardejowa rozpocząć można wizytą na rynku, którego dwa najważniejsze zabytki do wspomniany już kościół świętego Idziego oraz piękny renesansowy ratusz. Kościół wyróżnia się nie tylko piękną, gotycką bryłą, ale także wyjątkową kolekcją gotyckich ołtarzy, które pozostały na swoich miejscach zupełnie nietknięte od czasu, gdy je tam zainstalowano. Stojący na wprost kościoła ratusz to z kolei najstarszy renesansowy budynek na Słowacji a także, współcześnie, muzeum historii miasta. Na drugim końcu rynku warto odwiedzić wyjątkowe muzeum ikon. Warte odnotowania są także mury miejskie oraz baszty, które tworzą najlepiej zachowany na Słowacji system fortyfikacji miejskiej sięgającej czternastego wieku.

Bardejów to miłe miejsce, do którego warto wpaść, jednakże dla kogoś, kto jechałby do niego specjalnie, mógłby momentami być lekkim zawodem. Może nie dla kogoś kto, jak my, miał do przejechania jedynie 150 kilometrów, ale dla tych, którzy jadą z dalszych rejonów naszego kraju, warto prawdopodobnie uczynić to urocze miasteczko jedynie przystankiem, zapewne w drodze do drugiego największego miasta Słowacji, Koszyc.

To jednak tylko moja opinia, oceńcie sami. Jeśli macie jednak możliwość, zobaczcie.