Jest to na swój sposób intymne doznanie przyjechać i wejść w Bratysławę o piątej rano w sobotę. Śpi ona wtedy swoim prowincjonalnym snem i jedynie niedobitki brytyjskich imprezowiczów obijające się o ściany odnowionych kamienic bądź śpiący na knajpianych stolikach, uświadamiają człowieka, że nie jest to miasto opuszczone. Nad ranem w późnoletni weekend, stolica Słowacji sprawia wrażenie jakby była miastem, które należy tylko do ciebie.

Przez wiele lat niedoceniana, mijana przez podróżnych pędzących do imperialnego Wiednia, wiodła swój żywot stolicy nieszczęśliwie położonej. Za blisko do Austriaków, za blisko do Węgrów, za daleko do całej reszty swojego górzystego kraju. Sam nie byłem bez winy w swoim myśleniu o tym miejscu, ale pewnego dnia, gdy zmierzałem do Wiednia i gdzieś w oddali mignął bratysławski zamek, obiecałem sobie, że kiedyś przyjadę, nie po drodze gdziekolwiek, tylko dla niej, specjalnie.

Zastanawiałem się wielokrotnie nad tym kiedy, jak i właściwie dlaczego i po co? Przeglądałem relacje innych i nadal nie byłem przekonany, aż pewnego dnia znalazłem klucz – większość relacji ze stolicy Słowacji miała zimowe lub jesienne zdjęcia, ludzi w kurtkach na zdjęciach, chłód wiał z nich jakoś między słowami. I tak, z tygodnia na tydzień, postanowiłem, że odwiedzę ją latem. I zanim powiem Wam cokolwiek o tym mieście, poproszę Was o jedno – nie zapoznawajcie się z tym miastem zimą, ani też chłodną i deszczową jesienią. Tam po prostu, gdy jest ciepło, jest klimat, a gdy jest klimat, jest mniej argumentów za tym, że Bratysława to miasto, gdzie nic nie ma. 

Jaka jest Bratysława?

Little Big City – Malutkie Duże Miasto – takie hasło reklamowe mignęło mi przed oczyma rano, gdy przez centrum przejeżdżał jeden z pierwszych, porannych, czerwonych tramwajów. Bratysława jest niezwykle kameralna, jak cała Słowacja zresztą. Owszem, rację mają ci, którzy mówią, że wszystko, co jest w niej do zobaczenia, można zwiedzić w trzy godziny. Wszystko można, ale czy naprawdę warto? Jeden pełny, weekendowy dzień w stolicy Słowacji, bez pośpiechu, na spokojnie, pozwoli zapoznać się z największym miastem naszych południowych sąsiadów i z pewnością sprawi, że niejeden raz, przy okazji, w drodze dokądś właśnie, zatrzymywać się będziemy na chwilę w urokliwym mieście, które pachnie, jak cała Słowacja, ściółką, lasem i górami. Aby poczuć ten zapach wystarczy wybrać się na wzgórze, gdzie znajduje się bratysławski zamek, albo dalej, do willowej dzielnicy nad którą góruje Slavin, gigantyczny monument ku chwale radzieckich wyzwolicieli miasta. 

Ta z najmłodszych i jednocześnie najmniejszych stolic Europy, pełna jest historii, jakiej w naszych regionie świata pełno. Zagmatwane dzieje idące od czasów, gdy na tych ziemiach kończyły się granice imperium rzymskiego, pasjonować będą każdego, kto lubuje w opowieściach z ziem dawnych Austro-Węgier, bo przecież to właśnie Bratysława, po zajęciu Węgier przez Turków, stała się na prawie trzysta lat, stolicą królestwa Węgier. Jedenaście koronacji królewskich, w tym koronacja Marii Teresy Habsburg, miały miejsce w tym właśnie miejscu. Jako stolica niepodległego państwa Słowackiego, Bratysława zadebiutowała w 1939 roku, za rządów kolaborującego z Niemcami rządu księdza Tiso. Stolicą nowoczesnej, współczesnej Słowacji, jest zaś od 1993 roku, od dnia, gdy bratnie narody Czechów i Słowaków, postanowiły, że każde z nich pójdzie swoją drogą.

Po całym dniu spędzonym na spacerach po mieście, warto zajść na chwilę do punktu widokowego na szczycie wieży UFO zlokalizowanej na moście SNP. Znając już miasto i stojąc w tamtym punkcie właśnie, najlepiej widać to, że miasto dzieli się niejako na trzy obszary, każdy inny, każdy na swój sposób ciekawy. Najpierw jest Dunaj, który rozcina Bratysławę na pół. Ta północna to stare i nowsze, ale wciąż to właściwe miasto: zamek nad nim górujący i wille pięknie położone na wzgórzach ponad miastem, starówka oraz cała reszta ciągnąca się dalej. Część na południe to socjalistyczna nadbudówka, to Słowacja z czasów Czechosłowackiej Socjalistycznej Republiki, to bloki, bloki i jeszcze raz bloki, do których późniejszy kapitalizm dorzucił kilka centrów handlowych. Gdyby spojrzeć jednak na mapę, widać dobrą socjalistyczną planistykę, geometrię, przemyślaną politykę przewiewu miasta. Tylko ten beton, wszechobecna wielka płyta, która tak bardzo kontrastuje z uroczą, starą tkanką po drugiej stronie Dunaju, sprawiają, że rozdźwięk wciąż pozostaje.

Kolejną linię podziału widać w północnej części miasta, tej starszej, bardziej urzekającej. Wielka, czteropasmowa ulica Stefanikova, jakoś zupełnie nieprzemyślanie, rozcina Bratysławę na pół, a w jej dolnej części, tuż przed mostem SNP, w nienaturalny sposób separuje starówkę od zamku, tak jakby były to tkanki zupełnie niezależne, a nie, jak zawsze w przeszłości, jedne. Na wschód od wspomnianej wielkiej arterii rozciąga się właściwa, zbita, skoncentrowana tkanka miejska oraz mała, niezwykle kompaktowa, bratysławska starówka. Na zachodniej stronie dominuje zaś bratysławski Hrad, piękny, wspaniale odnowiony zamek. Także na tej, zachodniej stronie, rozciągają się urocze dzielnice willowe z pięknymi, raz zabytkowymi, innymi razem nowoczesnymi, willami z widokiem na stare miasto i zamek. To tam, w najlepszych punktach widokowych, tuż poniżej Slavinu, swoje posiadłości posiadają ambasadorzy USA oraz Chin, którzy najwidoczniej dobrze wiedzą, gdzie mieszkać warto.

Co warto zobaczyć w Bratysławie? Turystyka w stolicy Słowacji

Rzuć coś w prasko-wiedeńsko-krakowski obszar i każ mu konkurować z tymi ośrodkami – pomyślałem sobie, gdy stałem gdzieś na uliczce starego miasta. Skąd jesteś? – zapytał policjant, którego po angielsku pytałem wtedy o drogę. Gdy tylko usłyszał, że z Polski, prawie płynną polszczyzną wytłumaczył dokąd mam iść, po czym dodał – Kraków fajniejszy, co? Większe miasto, więcej do robienia i oglądania. Trochę zbiło mnie to z tropu. Gdy już byłem przekonany o tym, że Bratysława nie ma się zupełnie czego wstydzić, dziwna melancholia i niejaki kompleks, wyszły z ust samego mieszkańca miasta.

Mimo to Bratysława zdaje się, że odnalazła swoje miejsce na europejskiej mapie turystycznej. Nie do przecenienia jest fakt, iż pewnego dnia do bratysławskiego portu zaczęły latać samoloty Ryanaira. Do tamtego momentu, jeśli ktoś chciał dolecieć do słowackiej stolicy, najczęściej lądował w Wiedniu. Dziś, jeśli ktoś wybiera się linią niskobudżetową do Wiednia, leci do Bratysławy, gdyż wspomniana linia nie ląduje na wiedeńskim lotnisku. To, a także ogólna moda na mniej znane kraje Europy Środkowej połączona z wciąż atrakcyjnymi, mimo euro, cenami, przyciągnęło tych, którzy kiedyś masowo latali do Krakowa – Anglików. Wraz z Anglikami pojawili się następni, jak Andrew, którego spotkałem rano pod zamkiem: Przyjechałem dziś z z samego rana pociągiem z Krakowa. Pomyślałem, że zatrzymam się w Bratysławie na jeden dzień i noc zanim pojadę do Wiednia. Takich jak on jest współcześnie wielu Co więc warto zobaczyć odwiedzając Bratysławę i jak zrobić to najlepiej? 

Bratysławska starówka

Zakładając, że przyjechaliśmy do Bratysławy autobusem, co jest popularną metodą wśród odwiedzających to miasto, do centrum Bratysławy prowadzi nas powolny, półgodzinny spacer. Równie dobrze można ten odcinek przejechać w kilka minut autobusem, jednak warto z tym miastem zapoznać się na spokojnie, powoli, gdyż w pośpiechu może się okazać, że zobaczyliśmy wszystko, pozornie wszystko. Bratysławska starówka to, jak w przypadku większości środkowoeuropejskich starówek: rynek, ratusz, kościoły, pałace, pomniki, teatry, opera oraz urocze, wąskie uliczki, współcześnie pełne butikowych hoteli, kawiarni oraz restauracji. Nie inaczej jest w Bratysławie, gdzie wśród wyróżniających się zabytków są: Katedra św. Marcina, największy gotycki kościół miasta. Ratusz, najstarszy na Słowacji, sięgający XIII wieku i będący jednym z najważniejszych, świeckich zabytków kraju. Pałace Prymasowski, Mirbachov oraz Grassalkovich, w którym znajduje się obecnie pałac prezydencki, to przykłady majestatycznych budowli reprezentujących najlepsze okresy stylu rokoko i klasycystycznego, które współcześnie prezentują, poza pałacem prezydenckim, z wiadomych przyczyn niedostępnym, największe bogactwa kulturalne stolicy.

Jak przystoi staremu miastu, jest oczywiście w Bratysławie sporo kościołów. Coś, co bardzo różni Słowaków od Czechów, a bardzo łączy z nami, Polakami, to przywiązanie do wiary katolickiej, która nadal jest pieczołowicie pielęgnowana. Nawet na sobotnich mszach w kościołach, widać ludzi, którzy przychodzą się pomodlić. Dla tych, którzy w swoim życiu zobaczyli setki lub tysiące kościołów Europy, wystarczy informacja, że najważniejsze, i najbardziej widoczne w centrum kościoły, to kościół Franciszkański, Kapucyński z jego malowniczym widokiem na zamek w tle, kościół Klarysek zlokalizowany w malowniczej części starówki, a także Kościół Najświętszej Trójcy i słynny, raczej schowany na uboczu, niebieski kościół św. Elżbiety.

Najpiękniejsze jednak są po prostu te urocze, małe uliczki, idealne ucieleśnienie cesarsko-królewskiego świata, do którego z ogromnym, genetycznie zakodowanym sentymentem, odnoszą się wszyscy z Małopolski, a więc niżej podpisany także. Choć za dnia życie tętni na nich maksymalnie, szczególnie w rejonach opanowanych przez angielskie wieczory kawalerskie, najbardziej podobały mi się one rano, o świcie, gdy byłem jedynym człowiekiem spacerującym przez miasto z aparatem. Może odrobinę zanieczyszczone po szaleństwie piątkowej nocy, może trochę opustoszałe przez brak letnich ogródków pochowanych w zamkniętych na spust lokalach, ale w tej krótkiej chwili właśnie, miasto najbardziej przekonująco opowiadało mi swoją CK-historię. Michalska wraz z jedyną pozostałą bramą starego miasta, bramą Michała, Klariska, Farska czy Kapitulska, to tylko jedne z kilku absolutnie urzekających ulic starej Bratysławy.

Na tych uliczkach jest jeszcze jedno, z czego słynie stolica Słowacji – rzeźby porozrzucane w różnych miejscach, z którymi namiętnie fotografują się azjatyccy turyści. Każdy chyba jednak najbardziej zapamiętuje rzeźbę Cumila, człowieka pracującego, jedyną rzeźbę na świecie, która wychodzi ze ścieków. Jest też żołnierz napoleoński na Rynku oraz różne postaci słowackiej historii i kultury. Jest też wzruszający pomnik poświęcony wymordowanym Żydom tuż poniżej katedry św. Marcina, a za nim granitowa płyta przypominająca o stojącej tam synagodze. Problem z synagogą jest jednak taki, że przetrwała II wojnę, ale nie przetrwała budowy wspomnianej wcześniej czteropasmówki, która podzieliła stare miasto na pół.

Zamek Bratysławski

Przyjechać do Bratysławy na jeden dzień i trafić na szczyt bezpieczeństwa Unii Europejskiej brzmi jak pech. I rzeczywiście, wnętrza największej atrakcji Bratysławy były tego dnia zarezerwowane na spotkania unijnych oficjeli, którzy, w związku z prezydencją Słowacji w Unii Europejskiej, właśnie tam debatowali na temat współczesnych wyzwań stojących przed UE. Z tego też powodu Bratysława, dosłownie zalana siłami porządkowymi, była tego dnia oazą spokoju i bezpieczeństwa, niczym Kraków podczas ŚDM lub Warszawa podczas szczytu NATO.

Nawet bez odwiedzenia wnętrz, mogę powiedzieć, że bratysławskie wzgórze zamkowe to miejsce, które koniecznie warto odwiedzić. Niesamowicie zadbana, wyremontowane w ostatnich latach, stanowi swoisty park dla mieszkańców miasta, którzy od samego rana wyprowadzają na wzgórzu psy lub uprawiają jogging, zaś za dnia spotykają się na rozmowy z widokiem na miasto. Wieczorem zaś, jak to wieczorem, odbywa się tutaj zakrapiana zabawa, o czym świadczą pozostawiane wszędzie butelki, które we wczesnych godzinach porannych usuwane są przez służby porządkowe.

Pomimo zamknięcia głównej części zamku, reszta wzgórza poniżej niego, pozostawała otwarta, dlatego po porannym spacerze i oglądaniu pięknego wschodu słońca, postanowiłem wrócić popołudniu, gdyż jest to, obok UFO i Slavinu, najbardziej idealne miejsce na pocztówkowe ujęcia miasta oraz na odpoczynek od wielkomiejskiego zgiełku małej stolicy.

Wzgórze i pomnik Slavin

Dla jednych miejsce kontrowersyjne, dla innych miejsce ważne. Gdyby był zlokalizowany na wysokim wzgórzu nad Warszawą, myślę, że dziś nie stałby tam, gdzie stoi, a góra na której stał, zostałaby zrównana z ziemią. O naszych polskich problemach z pomnikami radzieckich „wybawców” wie każdy, kto wie cokolwiek na temat Polski, ale na Słowacji, w kraju równie katolickim jak Polska, nie jest to takie samo, ani nie jest to oczywiste. Słowacja, kraj, który zawsze pozostawał w dobrych relacjach z Rosją, ani nie zdemontowała tego pomnika, ani nawet nie usunęła z niego gwiazd Armii Czerwonej.

View this post on Instagram

Soviet Bratislava / Slavin – pomnik żołnierzy sowieckich na wzgórzu powyżej Bratysławy to jeden z największych tego typu monumentów w tej części Europy #slavin #bratislava #slovakia #bratysława #słowacja #soviet #monument #history #weekend #podróże #travel #blog #summer #instamoments #instatravel

A post shared by Wojażer (@wojazer) on Sep 4, 2016 at 1:20pm PDT

Slavin, wysokie wzgórze nad Bratysławą, do którego najlepiej dotrzeć autobusem spod pałacu Prezydenckiego, to pomnik bohaterstwa sowieckich żołnierzy, spośród których 6845 straciło życie w walkach o tę część Słowacji. Są oni pochowani w sześciu masowych oraz 278 indywidualnych grobach.

Miejsce to jest masowo odwiedzane tak przez mieszkańców miasta jak i turystów, ale nie z powodu chęci oddawania czci żołnierzom, to robią tylko Rosjanie, których spotkałem tego dnia pod pomnikiem. Reszta przybywa głównie z powodu niesamowitych widoków na miasto, które rozciągają się ze wzgórza. Stojąc tuż przy monumencie i patrząc na wschód, widać w oddali drugi przykład niesamowitej architektury okresu socjalistycznego – Budynek Słowackiego Radia, który wygląda jak odwrócona do góry nogami piramida.

UFO

Ze wszystkich architektonicznych pamiątek okresu socjalizmu na Słowacji, najbardziej pasjonującym jest most SNP wraz z charakterystyczną wieżą w kształcie UFO. Jest to jedna z największych atrakcji Bratysławy i coś, co rzuca się w oczy z wielu miejsc miasta. Na szczycie konstrukcji podtrzymującej most znajduje się obecnie restauracja, zaś powyżej niej taras widokowy z niesamowitą panoramą miasta.

Niestety, to właśnie budowa tego mostu przyczyniła się do okaleczenia urokliwej części starówki, w której znajdowała się synagoga. Po żydowskiej świątyni pozostało jedynie wspomnienie, gdyż jej wyburzenie po to, by wybudować szeroką arterię łączącą Bratysławę z jej nową, socjalistyczną dzielnicą po drugiej stornie rzeki – Petrżalką, było priorytetem dla władz Czechosłowackich w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku.

Galeria Nedbalka oraz Danubiana, czyli sztuka nowoczesna na Słowacji

Nie czułbym się spełniony, gdybym odwiedził jakieś miasto, szczególnie stolicę państwa, bez odwiedzenia choćby jednego muzeum sztuki nowoczesnej. W Bratysławie są teraz dwa miejsca tego typu. Niedawno wybudowane, niesamowicie położone na Dunaju, Muzeum Danubiana, jest bodajże pierwszym tego typu miejscem, które znam, które znajduje się tak daleko od centrum. Piętnaście kilometrów rzeką lub też wycieczka autobusem za miasto, sprawiły, że Danubianę odłożyłem na przyszłość. Postanowiłem zaś odwiedzić miejsce, które zafascynowało mnie swoim nawiązaniem do Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku.

Porównanie do Guggenheima jest i może przesadzone, ale Galeria Nedbalka to urzekające miejsce. Jest to prywatna inicjatywa dwóch ludzi, którzy postanowili stworzyć organizację non profit oraz miejsce, które będzie domem dla słowackiej sztuki nowoczesnej. Warto tam wpaść, jeśli nie dla nowoczesnej sztuki słowackiej, to chociażby dla pięknego wnętrza, które stanowi bardzo kameralną, ale przy tym estetyczną przestrzeń wystawową. A jeśli nie dla architektury, to chociaż dla kawy, która jest w cenie wejściówki w kawiarni na pierwszym piętrze.

Całą resztę dnia spędziłem na tym samym, co reszta Słowaków, którzy masowo wyszli na ulicę popołudniu. We wszystkich parkach odbywały się jakieś pikniki, zaś w centrum rozłożył się festiwal sztuki regionalnej wraz z muzyką i słowackimi góralami, którzy zjechali do swojej stolicy.

Po raz pierwszy od długiego czasu nie opowiem Wam zaś o tym, jak cudowne pyszności jadłem w bratysławskich kawiarniach i cukierniach, jakim wykwintnym jedzeniem się zajadałem i ile piwa wypiłem. Nie opowiem, bo do Bratysławy wyjechałem jako bezglutenowiec, bezcukrowiec, bezlaktozowiec i abstynent. Oczyszczanie organizmu to też trochę oczyszczanie umysłu, choć przyznaję, bez wielu rzeczy mogę żyć, ale zwiedzanie na trzeźwo jest fajne tylko rano. Popołudniu, gdy najmocniejsze, letnie słońce muska twarz, człowiek wypiłby trochę wina na pobudzenie wyobraźni. Najwidoczniej Bratysława chciała, abym miał powód do powrotu.

Gdy w Bratysławie zobaczycie wszystko, co jest tam do zobaczenia, zaprzyjaźnijcie się z jej kawiarniami oraz barami piwnymi. Tam siedzi i rozmawia współczesna Słowacja.

A dla nieprzekonanych, piękne wideo: